İşçilik Alacakları Nedir? Çeşitleri Nelerdir?
İş Hukuku kapsamında değerlendirilen işçi alacakları; işçinin iş sözleşmesinin sona ermesi sonrasında ortaya çıkan bazı hakları ve alacakları olarak kabul edilmektedir. Bu kapsamda işçinin iş güvenliği hükümleri olarak kabul edilen kurallar çerçevesinde değerlendirilebilmesi açısından işyerinde toplam 30 veya daha fazla işçinin bulunması ve en az 6 aydır bu iş yerinde çalışması gerekmektedir. İş güvenliği uygulamaları kapsamında kabul edilen işçinin işe iade davası açması mümkün olacaktır. İşçilerin alacakları söz konusu olduğunda çeşitli unsurlardan bahsetmek mümkündür. Bu çerçevede aşağıda sıralanan hakları ele alan işçi kendine ait hakları da muhafaza etmeyi tercih etmelidir.
Kıdem Tazminatı
İşçi hakları kapsamında değerlendirilen unsurlardan bir tanesi de kıdem tazminatıdır. 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında ele alınan bu hak işçinin işten çıkarılması ile öne sürülmektedir. Bu hakkın kullanılabilmesi adına; 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi olmak, en az 1 yıldır iş yerinde çalışmak ve iş sözleşmesi kanununda belirtilen nedenlerle işten çıkarılmak gerekir. Bu çerçevede işçinin kıdem tazminatı alması mümkün olacaktır. Kıdem tazminatı hesaplanırken aylık brüt ücret baz alınmaktadır.
İhbar Tazminatı
4857 sayılı İş Kanunu kapsamında iş sözleşmesinin feshinden önce işçiye yazılı bildirimde bulunulması gerekmektedir. Bu kapsamda 6 aya kadarki çalışmalarda 2 hafta, 6 ay ile 1,5 yıl arası çalışmalarda 4 hafta, 1,5 yıl ile 3 yıl arası çalışmalarda 6 hafta ve 3 yıldan uzun süreli çalışmalarda 8 hafta için ihbar tazminatı ödenmelidir. İş sözleşmesinin haklı nedenlere dayanması ya da işçi tarafından feshedilmesi durumunda ihbar tazminatı söz konusu olmayacaktır.
İş Kazası ve Meslek Hastalığı Tazminatı
Bir iş kazası nedeniyle çeşitli kayıplarla karşı karşıya kalan işçilerin alacağı maddi ve manevi tazminat da işçi alacakları kapsamında kabul edilmektedir. Bu kapsamda cenaze giderleri, ölenin desteğinden yoksun kalma, tedavi masrafları, çalışma gücünün azalmasından doğan kayıplar, kazanç kayıpları ve ekonomik geleceğin sarsılması gibi durumlarda işçi alacakları öne çıkmaktadır.
Fazla Mesai Ücreti
4857 sayılı İş Kanunu kapsamında işçilerin haftalık çalışma süreleri 45 saati geçemez. 45 saati aşan çalışma sürelerinin bulunması durumunda işçiden onay alınmalıdır. Günlük çalışma süresinin maksimum 11 saat olması koşuluyla işçilerin fazla mesai ücreti alması söz konusu olacaktır. Bu durumda işçilerin gece çalışma saatleri de maksimum 7,5 saat olarak kabul edilmektedir. 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında fazla mesaiye kalan işçilerin 1i5 yevmiye almaları gerekmektedir.
Hafta Tatili Ücreti
Hafta tatili, İş Kanunu kapsamında haftada maksimum 6 gün çalışan işçinin 24 saatlik dinlenme süresi olarak kabul edilmektedir. İşçinin çalışmadığı hafta tatili günü için de ödeme alması gerekmektedir. İşveren tatil gününe ait ödemeyi eksiksiz bir şekilde gerçekleştirmek durumundadır.
Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti
Ulusal bayram ve genel tatil ücreti İş Kanunu kapsamında bahse konu günlerde çalışılmayan günler için de ödeme alınmasını söz konusu kılar. Bu günlerde çalışan işçiye 2 yevmiye ödenmesi söz konusu olmaktadır.
Yıllık İzin Ücretleri
Yıllık izin, en az 1 yıl çalışmış olan işçinin yıllık ücretli izin hakkından faydalanması söz konusu olmaktadır. Vazgeçilemeyen bir hak olan yıllık izin çalışma süresine bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Bu çerçevede 1 – 5 yıl arasında çalışan işçiler için 14 gün. 5 – 15 yıl arasında çalışanlar için 20 gün. 15+ yıl çalışanlar için de 26 gün izin hakkı bulunmaktadır.
Asgari Geçim İndirimi
İşçinin kendisi ve bakmakla mükellef olduğu kimseler için devlet tarafından gelir vergisi indirimi söz yapılmaktadır. Asgari Geçim İndirimi (AGİ) olarak bilinen bu indirimin işçi alacakları arasında kabul edildiğini ifade etmek gerekir. Bu çerçevede gerekli hesaplamaların yapılması ve işçinin haklarından faydalanması gerekmektedir.
Kötü Niyet Tazminatı
İş Sözleşmesi, işveren tarafından fesih hakkının kötüye kullanılmasıyla sonlandırılabilmektedir. Bu durumda işveren işçiye bildirim süresinin 3 katı tutarında tazminat ödemekle mükelleftir. Ancak işçinin işe iadesinin söz konusu olduğu hallerde bu tazminatın ödenmesi söz konusu olmayacaktır.